Dinsdag 22 april om 22.40 uur op NPO 2
Wat gebeurt er met Nederlands erfgoed als een regionaal museum noodgedwongen moet sluiten? De documentaire ‘Dit hoort bij ons’ neemt ons mee in een uniek proces: de eerste participatieve ‘ontzameling’ ooit. Inwoners van Zoetermeer, die jarenlang hebben bijgedragen aan de opbouw van de streekhistorische collectie van hun Museum De Voorde, mogen nu gezamenlijk bepalen wat er met deze collectie moet gebeuren. Bij het bepalen van de waarde komen de verhalen achter de objecten tot leven. Waar komen de stukken het meest tot hun recht: lokaal of in landelijke musea?  Kun je een historisch object dat je ooit hebt ingebracht weer terugeisen? Hoeveel waarde hechten de inwoners aan het culturele erfgoed van hun stad? Wat blijft en wat mag weg? 

‘Hij is best wel oud, ik vind het bijzonder!’ Een groep kinderen buigt zich over een houten propeller uit 1934. Wat moet hiermee gebeuren nu het museum in hun stad verdwijnt? Jong en oud beoordelen de bijna 5.000 museumstukken. Van alledaagse objecten tot kleine kunstschatten die duizenden euro’s waard zijn.

Office-manager Mélanie, die naar eigen zeggen als enige de collectie écht kent, probeert samen met interim-directeur Hans orde te scheppen in de stellingkasten met objecten. Een bewoner roept gekscherend ‘Mijn moeder zou zeggen: gooi die rotzooi toch weg’, maar voor de meeste Zoetermeerders is de ontzameling een feest van herkenning. Alle objecten krijgen van de bewoners een waardering. Dat levert soms lastige dilemma’s op. Is de hijab van Mavis, die in de jaren 60 in Zoetermeer is komen wonen, bijvoorbeeld even veel waard als een replica van een boerenkapje uit 1900? Het is de vraag wat uiteindelijk naar veelbezochte musea verspreid over het land kan, wat naar inwoners en welke stukken verdwijnen in een opslag aan de rand van de stad.

Door de ontzameling komen persoonlijke historische verhalen weer naar boven. Zoals het verhaal van de Joodse Miranda Querido die tijdens de Tweede Wereldoorlog als tweejarige dreumes in de kerk van Zoetermeer zat ondergedoken. Na de oorlog kreeg ze van de koster als aandenken een gebedenboekje uit 1744 mee, wat ze vervolgens aan Museum De Voorde schonk. Miranda ziet het boekje nu het liefste naar het Nationaal Holocaust Museum in Amsterdam gaan, maar de nazaten van de koster willen het boekje graag terug naar de familie. ‘Het was tenslotte mijn opa. Hij liep tijdens de oorlog het risico,’ stelt de kleindochter.

De observerende camera van regisseur Barbara Makkinga volgt de Zoetermeerders bij het nemen van lastige beslissingen. Haar documentaire Dit hoort bij ons laat zien hoe identiteit, verbondenheid en geschiedenis samensmelten in een emotioneel proces van herinneren en afscheid nemen.

Regisseur: Barbara Makkinga
Producent: CQ Film – Bernet Crucq

Dinsdag 1 april om 22.40 uur bij de NTR op NPO2
Bekijk de trailer 

‘Ik werd geboren, en ze maakten een foto!’ roept de altijd fabuleuze actrice, musicalster en zangeres Liza Minnelli (1946). Ze heeft het over haar jeugd middenin de flitsende en roddelrijke schijnwerpers. Minnelli is dan ook echte Hollywood-royalty: dochter van filmicoon Judy Garland en Oscar-winnend regisseur Vincente Minnelli. Documentairemaker Bruce David Klein portretteert de charismatische 78-jarige ster die vol humor vertelt over de hoogte- en dieptepunten in haar leven. Ondanks haar broze gezondheid toont Minnelli zich scherp en lardeert ze haar interviews met aanstekelijke anekdotes, waarbij ze het niet kan laten om Klein aanwijzingen te geven hoe hij zijn camera moet plaatsen.

Een vroeg sleutelmoment in Minnelli’s leven is wanneer haar moeder en grote voorbeeld Judy Garland plots komt te overlijden. De 23-jarige Liza, die dan al haar eerste stappen op het podium gemaakt heeft, wordt plots geconfronteerd met de torenhoge verwachtingen van critici, pers en publiek. Kan ze net zo goed zingen en dansen als haar moeder? Heeft ze de juiste ‘look’ om een ster te zijn? Kan ze wel acteren? Het is een lastige periode voor de jonge Minnelli die op zoek is naar haar eigen geluid. De ster-in-wording zoekt hulp bij mentoren zoals Charles Aznavour en Kay Thompson, modeontwerper Halston en choreograaf Bob Fosse. Zij helpen haar te transformeren van een artiest met ruw talent en beroemde ouders, naar een superster op het podium en het filmdoek.

In de decennia die volgen verovert Minnelli de wereld met films (Cabaret), televisiespecials (Liza with a Z), concerten (Carnegie Hall) en Broadway-shows (Chicago). Onderweg wint ze een Oscar, Emmy, Tony en een Grammy. Maar ze kent ook diepe dalen, zoals meerdere gestrande huwelijken en een lange worsteling met alcohol- en medicijnverslavingen, waar ze in de documentaire openhartig op terugblikt. Liza Minnelli - A Truly Terrific Absolutely True Story is een eerbetoon aan een vrouw die, ondanks de schaduw van haar beroemde moeder, haar eigen pad baant en zélf een icoon wordt.

Regisseur: Bruce David Klein
Producent: Bruce David Klein, Alexander J. Goldstein, Robert Rich

Dinsdag 11 maart, 22.40 uur, NPO 2
Hij is een van 's werelds meest toonaangevende kunstenaars en de reden dat het Van Gogh Museum en het Stedelijk Museum Amsterdam deze maand, voor het eerst in hun geschiedenis, de krachten bundelen voor een tentoonstelling: de Duitse schilder en beeldhouwer Anselm Kiefer. De alom geprezen regisseur Wim Wenders (Paris, Texas, Der Himmel über Berlin, Pina) brengt in zijn impressionistische documentaire Anselm een filmische ode aan zijn landgenoot. De film geeft een unieke kijk binnen de poorten van Kiefers enorme ateliers en museumlandgoed, waar de meester met gasbranders en kokend lood zijn monumentale schilderijen en sculpturen maakt.

In een atelier ter grootte van een fabriekshal valt Anselm Kiefer (1945) een metershoog schilderij aan met een vlammenwerper. Het stro dat op het doek is geplakt vliegt in brand en verschroeit. Het werk van de wereldberoemde kunstenaar is vaak pas klaar als het geruïneerd is. Kiefer groeide op tussen de ruïnes van nazi-Duitsland en gedurende zijn lange carrière confronteert hij zijn moederland met haar oorlogstrauma’s. Vernietiging en verval spelen een grote rol in zijn imposante werk.

Op zijn landgoed in het Franse Barjac kan Kiefer een totaal eigen wereld scheppen. In Anselm krijgen we een exclusieve rondleiding. De haarscherpe 6K camera’s van Wenders nemen ons mee langs galmende hangars, talloze archiefkasten en uitgestrekte stukken land bevolkt door sculpturen en schilderijen. Dwalend langs het werk van Kiefer worden verleden en heden met elkaar verweven en verdwijnt langzaam de grens tussen film en schilderij.

Regisseur: Wim Wenders
Producent: Karsten Brünig, Wim Wenders

Dinsdag 25 februari, 22.20 uur, NPO 2
Ze is bekend vanwege haar gloedvolle stem en dromerige liedjes, maar daarachter huist een duistere ziel: singer-songwriter en activist Joan Baez wordt haar leven lang geplaagd door depressies, paniekaanvallen en stemmingswisselingen. Met nummers als Diamonds and Rust en haar vertolkingen van folk-klassiekers groeit ze in de jaren 60 uit tot de stem van een generatie. Vele decennia later, op haar 78ste, loopt de gracieuze Baez nog altijd het liefst op blote voeten wanneer ze zich opmaakt voor haar grootse afscheidstour. Haar stem in conditie houden wordt steeds moeilijker, toch is ze op een podium een nog altijd even betoverende aanwezigheid. Nog één keer schraapt ze de keel om haar verhaal te doen, in een film die voor het eerst een nieuwe kant van de zangeres laat zien. De documentaire Joan Baez: I Am a Noise bevestigt voor altijd de vooraanstaande plaats in de muziekgeschiedenis van een folk-icoon.

Baez breekt al op haar negentiende door met haar activistische liedjes op het Newport Folk Festival. Opgegroeid in een pacifistisch quakersgezin met een Mexicaanse vader en een Schotse moeder, komt ze vroeg in aanraking met racisme. In de jaren 60 staat Baez bij demonstraties vooraan en groeit ze uit tot één van de belangrijkste stemmen van de protestgeneratie. De ‘Queen of Folk’ biedt ook een podium aan de piepjonge ‘Bobbie’ Dylan waarmee ze samen duetten zingt. Er is muzikale magie en liefde tussen de twee, maar als de gekte losbarst tijdens een tour in Engeland haakt Baez gedesillusioneerd af. ‘Dylan brak mijn hart’ bekent ze, nog altijd een beetje geëmotioneerd, in de documentaire.

Voor het eerst vertelt ze openhartig over deze schaduwkant en laat ons meelezen in haar dagboek en dat van haar getroebleerde zus Mimi, die ook zangeres was en net zo’n hobbelig leven leidde als zij. Uiteindelijk vertelt Baez zelfs dingen die ze jarenlang aan haar dagboek niet durfde toe te vertrouwen. Het woord ‘misbruik’ valt.

De muzikale documentaire Joan Baez: I Am a Noise schetst met veel archiefmateriaal, dagboekfragmenten en persoonlijke tekeningen het beeld van een artieste die er niet langer voor terugdeinst om een zeer persoonlijke, kwetsbare kant te laten zien.

Regisseur: Miri Navasky, Karen O'Connor, Maeve O'Boyle.
Producent: Miri Navasky, Karen O'Connor

Dinsdag 18 februari, 22.40 uur, NPO 2
Het zorgt in 2021 voor wereldnieuws: een digitaal kunstwerk dat iedereen gratis kan downloaden en dat voor 69 miljoen dollar verkocht wordt bij veilinghuis Christie’s.
Het investeren in zogenaamde Non-Fungible Tokens of NFT’s wordt vervolgens een hype. Waar vroeger online afbeeldingen van iedereen waren, is het ineens mogelijk om via zo’n NFT de exclusieve eigenaar te worden van een digitaal kunstwerk. Plotsklaps worden er miljoenen verdiend met het verhandelen van deze werken. Maar wat een revolutie lijkt voor kunstenaars, is tegelijkertijd ook een financiële bubbel. De documentaire Minted: de prijs van cryptokunst werpt een verhelderende blik op de fascinerende wereld van cryptokunst.

Kunstenaar Mike Winkelmann, beter bekend als Beeple,ijsbeert zenuwachtig door zijn woonkamer. Omringd door vrienden kijkt hij naar de veiling van een collectie digitale Beeple-werken. Wanneer deze uiteindelijk wordt geveild voor een recordbedrag van 69 miljoen dollar kan Winkelmann het niet geloven. ‘Ik dacht dat iedereen me voor de gek hield!’ roept hij luid. Maar de NFT-hype is definitief geboren en de levens van een aantal kunstenaars zal nooit meer hetzelfde zijn.

Kansen en schaduwzijden
Kunstenaars van over de hele wereld die voorheen in de marge opereerden, hebben door de NFT-hype die in 2021 ontstaat ineens de kans om online geld te verdienen met hun werk. Zonder tussenkomst van galeries of kunsthandelaren blijkt het voor iedereen mogelijk om zijn kunst te verkopen. Ook voor kunstenaars zonder de juiste connecties of sociale klasse zijn er ineens kansen. Maar er is ook een schaduwzijde: die van fraude en oplichting. Zo ziet de Utrechtse kunstenares Lois van Baarle, artiestennaam Loish, dat vervalste NFT’s van haar werken online verkocht worden. Zonder dat ze dat weet of er iets aan verdient. Hiertegen optreden blijkt onmogelijk.

Kunst of investeringsobject?
Minted: de prijs van cryptokunst*  laat de volledige ontwikkeling van de NFT zien en maakt deze voor iedereen begrijpelijk. Vanaf de geboorte van digitale kunst in de vorige eeuw naar de explosieve groei en dramatische crash in 2022. Een breed gezelschap aan kunstenaars, journalisten en wetenschappers geeft een inkijk in een uniek fenomeen dat de kunstwereld op zijn kop zette. Gaat het nog om de kunst zelf, of wordt kunst hiermee steeds sterker een  investeringsobject?

Regisseur: Nicholas Bruckman
Producent: Nicholas Bruckman, Shawn Hazelett, Rahilla Zafar

*Minten is een term uit de NFT-wereld: het ‘minten’ van een NFT, of “non-fungible token”, is het proces waarbij je een uniek en onvervangbaar digitaal object creëert en op een blockchain opslaat.

Meer weten over NFT's? Lees er meer over op NPO Kennis.

Dinsdag 14 en dinsdag 21 januari om 22.40 uur op NPO 2
Hij is het brein achter iconische popklassiekers als Mrs. Robinson, Bridge Over Troubled Water, The Sound of Silence en Graceland: zanger en gitarist Paul Simon. Documentaire-veteraan en Oscarwinnaar Alex Gibney maakte de definitieve muzikale biografie van één van de grootste songwriters en performers in de geschiedenis van de rock ’n roll. 

In zijn thuisstudio in Texas pakt de inmiddels 83-jarige Paul Simon een trommel en speelt er zachtjes wat op. Ja, dat is wel een geluid wat bruikbaar is. De begeesterde Simon is nog steeds bezig met het maken van nieuwe muziek en werkt aan zijn laatste album Seven Psalms. Dit is voor Gibney het vertrekpunt van een muzikale tijdreis door het leven en de muzikale carrière van Simon.

Aan de hand van unieke archiefbeelden (voor een deel voor het eerst vrijgegeven door Simon) duiken we de geschiedenis van de popmuziek in die hij in hoge mate mede heeft vormgegeven. Zoals de beelden van de beginperiode waarin hij samen met zijn New Yorkse schoolvriend en buurtgenoot Art Garfunkel een duo vormt. In eerste instantie treden ze voor de grap onder de naam Tom & Jerry op, maar een jaar later maken ze hun eerste hitalbum The Sound of Silence en is het duo Simon and Garfunkel geboren. Met hun bijdrage aan de soundtrack van de filmklassieker The Graduate (met een jonge Dustin Hoffman) is hun status compleet. Toch gaat het duo in 1970 door onderlinge spanningen uit elkaar. Vervolgens breekt voor Simon een nieuw hoofdstuk aan waarin hij zich als soloartiest blijft vernieuwen, met als hoogtepunt het album Graceland (1986) waarmee hij verschillende Zuid-Afrikaanse artiesten op de kaart zet zoals Ladysmith Black Mambazo.

Het tweeluik The Music of Paul Simon – In Restless Dreams vormt een muzikaal monument voor een popicoon. Simon zelf blijft er nuchter over: ‘Ik wilde gewoon de muziek volgen, en dan weet je nooit wat je onderweg tegenkomt.’

Regisseur: Alex Gibney
Producenten: Alex Gibney, Erin Edeiken, Svetlana Zill, David Rahtz