Het leven van schrijfster Renate Rubinstein heeft zowel virulente als liefdevolle kanten. Langs die uitersten tekent regisseur David de Jongh in zijn documentaire tweeluik Tamar – De waarheden van Renate Rubinstein het waarachtige beeld van één van Nederlands belangrijke opiniemaaksters van na de Tweede Wereldoorlog. Ruim dertig jaar na haar dood is het oordeel soms spijkerhard: “Een narcistische gek, een nare onaangename vrouw, alleen geïnteresseerd in zichzelf, onhebbelijk en onfatsoenlijk”. Maar in het tweeluik is ook volop compassie voor de vrouw die zich na de moord op haar vader in Auschwitz niet meer kon bevrijden van haar angsten. Haar geharnaste en provocerende opvattingen worden door biograaf Hans Goedkoop kernachtig verklaard: “Dat het leven gelukkig is, vond ze een grote leugen. Ze vond dat iedereen onder het tapijt moest kijken. Je moet alles onder ogen zien, wat niemand onder ogen ziet.”

Het eerste deel, woensdag 25 mei op NPO2 te zien in Het Uur van de Wolf, ontrafelt de worsteling van Rubinstein in haar relaties met (bekende) mannen en voert de kijker terug naar haar panische angst voor eenzaamheid. Die angst is het gevolg van de deportatie van en moord op haar vader door de Duitsers in 1940. Na de oorlog wacht ze nog jaren op zijn terugkeer maar ‘de beloning blijft uit’. Een trauma omdat ze beseft dat ze het 'in het leven met de waarheid zal moeten doen.’ Ze zoekt haar uitweg in liefdesrelaties, waar steeds de schaduw van haar vader achter schuil gaat. Geruchtmakend is haar geheime buitenechtelijke verhouding met Simon Carmiggelt. Haar reflectie op die intense liefdesrelatie maakt ze na de dood van het echtpaar Carmiggelt en haar eigen verscheiden in 1990 openbaar in het boek Mijn beter ik. Een controversiële daad, die in het tweede deel (donderdag 26 mei op NPO2) zijn hoogtepunt krijgt.

Tamar - De waarheden van Renate Rubinstein staat stil bij haar jeugd in Duitsland, waarin ze immer lastig is. Ze wil  ‘hollen en dansen’. Ze botst met haar moeder, waar ze geen liefde van ervaart. “Ik werd als kleuter ziedend wanneer iemand mij in mijn vaart wou stremmen. Mijn karakter is sindsdien niet beter geworden.” De ongehoorzaamheid zal nooit meer ophouden. Ze wordt er al in haar jonge jaren om bewonderd. Redacteuren van studentenblad Propria Cures noemen haar entree overrompelend vanwege haar kracht en vitaliteit. Ze windt iedere man om haar vinger en trouwt met één van hen, Aad Nuis. Na een dag heeft ze al spijt.

Vrij Nederland vraagt haar als columnist. Wekelijks verschijnen haar stukken onder het pseudoniem Tamar (Hebreeuws voor dadelpalm). Ze is in het genre de eerste die zichzelf als onderwerp op de kaart zet. Met een meedogenloze scherpte legt ze de verbinding tussen zichzelf en de wereld. Ze bouwt een grote aanhang op. De adoratie neemt verder toe als ze op de buis verschijnt. Extreem charismatisch, emotioneel, soms trefzeker en soms bijtend onredelijk.

Het tweeluik stelt de vraag hoe een zo standvastige en uitgesproken vrouw tegelijk zo tegenstrijdig kan handelen. Dat komt in het tweede deel tot een climax in haar meedogenloze gevecht voor de waarheid en tegelijk haar onbegrijpelijke leugens in de geruchtmakende zaak Weinreb. Aan de hand van een uitgebreide reconstructie gaan we iets begrijpen van haar ingewikkelde relatie met (zelf)bedrog. Dat komt terug na de ongewilde breuk met haar tweede man Jaap van Heerden. “Degene die het niet wil komt terecht in een bodemloze kinderangst.” Ontredderd, vragend om shocktherapie, probeert ze hem op allerlei manieren het leven zuur te maken; onder meer door over de paniek van de scheiding te publiceren.

Renate Rubinstein leren we in de documentaireserie kennen als een vrouw die bij voorkeur tegen de stroom in gaat; of het nu het feminisme betreft, de kruisraketten, de luchtvervuiling of het Midden-Oosten. Ze is solidair met het Jodendom, maar uiterst kritisch over Israël. Over veel thema’s worden haar opvattingen zwaar onder vuur genomen, maar ze hebben anno 2022 aan kracht veelal niets ingeboet. Op andere thema’s lijkt het haar als columniste om het spel te gaan. Dan is niet de inhoud, maar haar tegendraadse karakter de bron van haar column.

De aanpak van David de Jongh is haast encyclopedisch, maar de stijl van monteren – met veel uniek archiefmateriaal waarin Rubinstein ook vaak zelf het woord voert - geeft het tweeluik vaart en humor. Zo ontstaat een coherent en inspirerend beeld van een vrouw die angst paart aan moed, zowel gesloten en openhartig is, diepe wonden kan slaan en menslievend is. Een vrijdenker vol extremen. Als de documentaire iets duidelijk maakt, dan is het dat wie vertrouwd is geraakt met het deels tijdloze werk het gemis van Renate Rubinstein nog altijd voelt.  

Regisseur:        David de Jongh
Producent:       Witfilm