In deze driedelige documentaireserie van Djoeke Veeninga en Marlou van den Berge gaat de Belgische schrijver David Van Reybrouck op zoek naar de laatste getuigen van de dekolonisatie van Indonesië. 

Van Reybrouck kiest voor een internationaal perspectief op deze wereldgeschiedenis.

Naast Indonesiërs en Nederlanders vindt hij onderbelichte medespelers. De Japanse soldaten die over de hele archipel werden uitgezonden. De Nepalese Gurkha soldaten die met het Brits-Indiase leger de opstandige Indonesische vrijheidsstrijders moesten neerslaan. Hij kijkt naar de bemoeienissen van de Britten, Amerikanen en de VN. Om te eindigen bij de kolonies die geïnspireerd werden in hun eigen vrijheidsstrijd door de Indonesiërs. 

Gedurende vier jaar volgden regisseurs Djoeke Veeninga en Marlou van den Berge de schrijver in de totstandkoming van zijn nieuwe boek. In de serie gaan kijkers mee met Van Reybrouck op avontuur de wereld over, nemen ze deel aan zijn zoektocht en ontmoetingen met getuigen. De serie laat ook zien hoe de schrijver te werk gaat en hoe het nieuwe boek zich vormt in zijn hoofd.

Een scherpzinnig observator werpt een frisse blik op wat Nederland lang als vooral eigen geschiedenis heeft gezien.

Hulp uit Japan
In aflevering 1 is de hoofdvraag: welke rol heeft de Japanse bezetting gespeeld bij het ontwaken van een revolutionair vuur bij de Indonesische bevolking? Van Reybrouck begint zijn veldwerk in Indonesië en spreekt getuigen op Java en op de Molukken. Hij reist naar Japan, op zoek naar de laatste levende Japanse soldaten die erbij waren tussen ’42 en ’45. Het leidt tot onverwachte Tinder contacten en tot het enthousiaste verhaal van een soldaat die zich Java herinnert als het paradijs op aarde.

Het vergeten leger
Aflevering 2 belicht de chaotische periode na augustus 1945. Japan capituleert, Indonesië roept meteen daarna de onafhankelijkheid uit en de Indonesische jeugd grijpt naar de wapens van de verslagen Japanners. Dan arriveert tot hun woede een nieuw bezettingsleger. Van Reybrouck vindt een vrijheidsstrijder die plots oog in oog kwam te staan met de Gurkha’s van het Brits-Indiase leger. Reden om naar Nepal af te reizen en daar op zoek te gaan naar de laatste levende soldaten die erbij waren, in 1945-46. Gaat hem dit lukken?

Een hoge prijs
In aflevering 3 onderzoekt Van Reybrouck de vraag: waarom kon het conflict tussen de zelfuitgeroepen Republiek Indonesië en de oude kolonisator Nederland zo lang niet diplomatiek opgelost worden? Waarom moest dat maandenlang oorlogvoeren en honderdduizenden doden kosten? Hij komt oog in oog te staan met het dodenmasker van de eerste premier van Indonesië, Soetan Sjahrir, die de stem was van een vreedzame oplossing. Hij hoort de aangrijpende oorlogservaringen van beide zijden. Tot slot vraagt hij zich af wat er gebeurde met de hoop op een nieuwe wereldorde, toen de nieuwe vrijgemaakte wereld zich in 1955 verzamelde in Bandung.

DAVID VAN REYBROUCK
David Van Reybrouck (1971) is cultuurhistoricus, archeoloog en schrijver van non-fictie, theater en poëzie. Zijn grootste succes behaalde hij met zijn boek Congo. Een geschiedenis. (2010)

In 2020 verscheen Revolusi. Indonesië en het ontstaan van de nieuwe wereld.

DJOEKE VEENINGA EN MARLOU VAN DEN BERGE
Marlou van den Berge is documentaireregisseur en cameravrouw. Djoeke Veeninga is journalist en documentaireregisseur.
Samen maakten zij voor NPO 2 de documentaire en series Het België van…. (2012), Het Groot-Brittannië van… (2015), Adieu à G. (2017), Aletta’s Reis (2019) en Revolutie in Indonesië. David Van Reybrouck zoekt de laatste getuigen (2021)

"Het was eind 2015 en David had openbaar gemaakt dat zijn nieuwe boek over de dekolonisatie van Indonesië zou gaan. Wij hadden eerder met hem gefilmd in België en waren onder de indruk van zijn betrokkenheid gecombineerd met een messcherp verstand. De meest ingewikkelde kwesties (leg bijvoorbeeld eens uit hoe België in elkaar steekt) wist hij met verbluffende helderheid uit elkaar te pluizen om de essentie glashelder voor je neer te leggen. Dat maakte zijn boek Congo ook tot zo’n geweldig succes. Nu zou het gaan over iets dat veel Nederlanders nog altijd in het hart raakt. Onze koloniale geschiedenis. Ons eigen koloniale trauma. Daar moesten we bij zijn!

Wij belden hem. Of we mee mochten op zijn onderzoek. Hij aarzelde. Als schrijver wil hij graag in alle concentratie met mensen in gesprek om zo als het ware diep in de klei van de geschiedenis te  wroeten. Kon hij daar wel pottenkijkers in de vorm van een camera bij gebruiken? Liever niet. Maar anderzijds - soms dacht hij met weemoed aan die geweldige reizen door Congo en al die mensen die hij gesproken had en waarvan er geen beeldmateriaal is. We mochten mee.

Maar hij had haast. Als ik nu niet ga is iedereen dood, zei hij. Dus was het nu of nooit, ook voor ons.

En zo maakten we een serie die een geweldige geschiedenisles is over de dekolonisatie van Indonesië dankzij een fascinerende reis door Indonesië, Japan, Nepal, Nederland en Brussel.

We maakten de ontmoetingen mee met talloze getuigen van die geschiedenis. Sommige al 100 plus, allemaal boven de 85, die met verve over hun verleden vertelden alsof het gisteren was gebeurd. En we mochten meekijken in het hoofd van de schrijver waar langzaamaan de contouren van zijn nieuwe boek zichtbaar werden. Tot het moment dat hij met een klap het manuscript op de tafel in zijn atelier neergooide.

Wij werkten ondertussen aan onze eigen vormgeving. Om de herinneringen van de getuigen te begrijpen, wilden we de chronologie van de geschiedenis helder maken. Ook al lijkt het soms alsof de dekolonisatiegeschiedenis van Indonesië heel bekend is voor een Nederlands publiek, we constateerden keer op keer dat dit niet waar is. We weten collectief een stuk minder dan we denken. Bovendien zal het plaatsen van die geschiedenis buiten het nauwe kader van een Nederlands-Indonesisch conflict zeker voor velen een nieuwe blik opleveren.

Wij kozen samen met onze editor Hinne Brouwer voor de vorm van het diorama. Diorama’s zijn kijkkasten waarin met driedimensionale omgevingen en figuren veelal historische scenes worden uitgebeeld. In Indonesië staan ze in de meeste musea en ze laten ze de heroïsche kanten van de Indonesische geschiedenis zien. Wij filmden vele van deze diorama. We brachten dagen door in musea in Jakarta en Yogyakarta. En we lieten zelf diorama’s ontwerpen die het verhaal van de getuigen ondersteunen of illustreren.

Bovendien lieten we David, alsof hij zelf een figuur in een diorama is, op een enorme vloerkaart van Zuidoost-Azië met pionnen uitbeelden hoe de geschiedenis zich voltrok. Hiermee wilden de geschiedenis zichtbaar maken voor kijkers, terwijl de laatste getuigen aan het woord zijn."

Drie afleveringen van ieder 50 minuten. 
Djoeke Veeninga en Marlou van den Berge
NTR/ New Amsterdam